Món ăn giải nhiệt mùa hè (4 bài)

Bài 1. Nước uống giải nhiệt

Mùa hè nóng nực là chủ khí và cũng chính là dương tà gây hao tổn khí, tân dịch khiến người bải hoải mệt mỏi không muốn ăn, chỉ thấy khát nước. Đó là do nắng nóng (thử tà) xâm nhập vào cơ thể khiến cơ thể ra nhiều mồ hôi, làm mất nước và muối… Ngoài việc bù đắp nước và điện giải, kết hợp các biện pháp thanh nhiệt như dùng các phương tiện làm hạ nhiệt môi trường và thân nhiệt như quạt tay, quạt điện, máy điều hòa nhiệt độ. Dưới đây chúng tôi xin giới thiệu một số món ăn uống thanh đạm có công hiệu giải nhiệt cơ thể để bạn đọc tham khảo và áp dụng.

Nước ép củ mã thầy: củ mã thầy tươi, gọt bỏ vỏ, rửa sạch, ép lấy nước uống vừa giải nhiệt, giải khát lại bổ dưỡng.

Dưa hấu hay dưa bở: gọt bỏ vỏ xay hay ép lấy nước cho chút đường uống vừa giải nhiệt, giải khát và bổ dưỡng.

Nước mía tươi: Uống vừa giải nhiệt, giải khát lại bổ dưỡng sức khỏe nhờ mía có vị ngọt, tính hàn, giàu dinh dưỡng.

Dùng rau má, diếp cá: Lượng tùy, xay lấy nước uống (có thể thêm chút đường cho dễ uống), có tác dụng giải nhiệt tốt.

Nước chanh quả: Có thể chanh leo càng tốt, vắt lấy nước cho vài lát vỏ thái nhỏ vào. Chanh nhiều vitamin C, vừa có công hiệu giải khát, giải nhiệt rất tốt, còn tác dụng làm đẹp da, sát khuẩn, trị ho…

Chè đậu đen: giúp giải nhiệt, giải độc ngày hè, ngoài ra còn có công hiệu bổ dưỡng nhất là đối với người thận hư, suy nhược do cảm nắng…

Sữa chua: Rất tốt trong ngày hè vì có lợi cho tiêu hóa và còn có tác dụng làm đẹp da.

Bột sắn dây: vừa giải nhiệt, giải khát và giải độc lại còn bổ dưỡng.

Nước chè xanh: Giúp giải nhiệt, giải khát và bổ dưỡng sức khỏe.

Nước lá vối, nụ vối: Giải nhiệt, giải độc, giải khát.

Nước ép khổ qua: Giải nhiệt tốt cho mùa nắng nóng.

Nước mơ, nước sấu ngâm đường: Vừa giải nhiệt, giải nắng, giải khát…

Ngoài nước uống, chúng ta nên ăn các món ăn thanh đạm, giải nhiệt, giàu dinh dưỡng có công hiệu bồi bổ sức khỏe gồm: canh mồng tơi nấu cua, bí xanh, dưa leo, rau đay, rau ngót, rau dền, rau muống nấu me hay quả sấu… nấu canh ăn trong bữa.

Lưu ý, không ăn các thứ cay nhiệt, dễ kích thích như thịt dê, thịt chó, hạt tiêu, ớt, gừng, các đồ chiên rán cần hạn chế ăn. Giảm ăn mỡ động vật hay các loại hoa quả gây nóng như vải, mít, nhãn…

BS. Hoàng Tuấn Linh

Bài 2. Món ăn, thức uống giải nhiệt

Thời tiết mùa hè thất thường và oi bức, các loại thực phẩm có tác dụng giải độc cho cơ thể. Ngoài công dụng có lợi cho những người mắc các chứng bệnh do hỏa nhiệt, mọi người nên lưu ý sử dụng một số thức uống, món ăn có tác dụng thanh nhiệt, bổ dưỡng, tăng cường sức đề kháng của cơ thể.

Với các biểu hiện mặt đỏ, mắt đỏ, môi khô, miệng lưỡi lở loét, tâm phiền mất ngủ, đại tiện táo bón, tiểu tiện vàng đậm... thuộc chứng hỏa nhiệt nội thịnh. Có thể dùng các món ăn bài thuốc thanh nhiệt tả hỏa như sau:

- Cháo cúc hoa: Rất tốt cho người chóng mặt, đau đầu do tăng huyết áp. Cúc hoa 15g bỏ cuống, rửa sạch phơi khô tán bột; gạo 100 g nấu cháo, cho bột cúc hoa vào nấu trong giây lát, ăn mỗi sáng và chiều.

- Mướp đắng xào thịt: Mướp đắng (khổ qua) 250g, thịt nạc 150g, gia vị vừa đủ, mướp đắng cắt lát mỏng, sau khi xát với muối rửa sạch, thịt lợn thái lát mỏng, thêm rượu, muối, bột năng trộn lẫn để ướp. Trong chảo nóng cho gừng lát phi thơm, thêm thịt lát xào đến ngả màu, đổ vào mướp đắng, sôi lên thêm gia vị cho vừa. Dùng cho chứng mắt đỏ sưng đau do can hỏa thịnh vượng.

- Cháo đậu xanh: Đậu xanh 50g, gạo 100g, nước 600 ml. Đậu xanh rửa sạch, dùng nước nóng ngâm nở, gạo vo sạch, cùng cho vào nồi, sau khi thêm nước sôi, chuyển lửa nhỏ nấu đến đặc, thích hợp ăn khi nguội, ngày 2-3 lần. Dùng cho các chứng thử nhiệt phiền khát, ung nhọt sưng đau, ngộ độc thức ăn và ngộ độc phụ tử, ba đậu, thuốc trừ sâu...

- Canh đậu xanh - bí đỏ: Đậu xanh 50g, bí đỏ 0,5 kg, muối ăn lượng vừa đủ. Đậu xanh vo sạch để ráo nước, thêm một ít muối trộn đều, sau khi ngâm 3 phút dùng nước dội sạch lại. Bí đỏ gọt vỏ, rửa sạch, thái nhỏ. Đổ 0,5 lít nước vào nồi, sau khi nấu sôi cho đậu xanh vào, 2 phút sau thêm một ít nước nguội, cho sôi lại, thêm bí, đậy nắp nấu 30 phút bằng lửa nhỏ, nêm ít muối thì ăn. Thích hợp cho các chứng trúng thử tâm phiền, mình nóng miệng khát, nước tiểu vàng, hay choáng váng, mất sức...

Thức uống giải nhiệt

Ngoài ra, vào mùa nắng nóng, nên dùng thêm một số thức ăn có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, tiêu độc, phòng ngừa trúng nắng (thử nhiệt) như: bí đao, củ đậu (sắc nước), mướp đắng, rau muống, rau đắng, rau sam, mồng tơi, củ sen, dừa, khế, dưa hấu,...

- Nước mía: Cây mía còn gọi là cam giá, nước mía có vị ngọt, tính mát, không độc, tác dụng thanh nhiệt, trừ phiền, giáng hoả, thông đàm, nhuận trường, giã rượu, mạnh gân cốt, dưỡng huyết, lợi tiểu. Thường dùng trong các trường hợp khát nước do ra nhiều mồ hôi, ho đàm nhiệt, táo bón, tiểu tiện khó,... Ngày dùng 250 - 500g mía tươi, rửa sạch, róc bỏ vỏ, chặt từng miếng nhỏ để ăn, hoặc ép lấy nước mía để uống. (Có thể thêm ít nước chanh, quất). Người bụng lạnh, dễ tiêu chảy có thể dùng nước mía hấp chín hoặc nấu chín để uống. Cần lưu ý vệ sinh trong khi chế biến.

- Trà xanh hoặc trà tươi: Trà xanh có vị đắng, tính mát, tác dụng thanh nhiệt, giải khát, tiêu thực, lợi tiểu, định thần, làm cho đầu não được thư thái, da thịt được mát mẻ, ngừa mụn nhọt. Có thể dùng trà tươi nấu nước để uống hoặc dùng trà xanh hãm với nước sôi để uống.

Ngoài các thức uống kể trên, bạn có thể nấu nước đậu xanh 60g + lá sen tươi 30g. Hai thứ rửa sạch, nấu với hai lít nước, đến khi đậu xanh chín là được. Chắt lấy nước, để nguội rồi dùng uống thay nước trà trong ngày. Thức ăn này có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, chống nắng nóng, an thần có hiệu quả.

Bác sĩ Trần Văn Thuấn

Bài 3. Ăn gì để giải nhiệt cho cơ thể?

Thời tiết nóng bức khiến ai nấy đều cảm thấy khó chịu, mệt mỏi. Một vài giải pháp trong ăn uống và sinh hoạt sẽ giúp bạn giải nhiệt cho cơ thể.

Ăn nhiều trái cây, rau quả

Trời nóng luôn tạo cho con người cảm giác mệt mỏi, chán ăn. Bên cạnh ăn đủ chất, cần giảm thức ăn giàu năng lượng, nhất là dầu mỡ và đường bột vì tạo nhiều năng lượng làm cơ thể thấy nóng hơn. Thay vào đó tăng cường ăn hoa quả và uống nhiều nước.

Chọn hoa quả tươi, thành phần có chứa nhiều vitamin C như: dưa hấu, cam, thanh long, táo, cà chua… Ngoài ăn trực tiếp, dùng các loại hoa quả này ép lấy nước uống hoặc làm sinh tố cũng rất tốt. Hạn chế ăn các loại hoa quả có chứa nhiều đường như: mít, vải, nhãn, xoài…

Nên thêm chút muối hơi mặn vào nước uống (từ 0,5 - 1g muối ăn/lít nước giải khát). Một người bình thường uống 1,5 lít nước/ngày nhưng vào mùa nóng phải uống gấp 2 - 3 lần.

Có thể tự chế biến một số loại nước giải khát, nước mát. Ngoài tác dụng giải khát, nước mát còn giúp đưa vào cơ thể một lượng nước có thể giải nhiệt làm bớt nóng nảy, bứt rứt khi nhiệt độ cơ thể lên cao.

Nên hạn chế dùng các món ăn chứa nhiều dầu mỡ, các món ăn dạng chiên, xào và các món chứa nhiều gia vị có tính cay nóng. Không ăn nhiều các món lên men như: cà pháo muối, kim chi, dưa món.

Nên ăn nhiều thức ăn mát như các loại rau củ quả giàu kali (rau má, cà chua, mồng tơi, rau đay, diếp cá, xà lách xoong…). Trung bình mỗi ngày một người nên ăn ít nhất 200g trái cây và 300g rau xanh.

Các loại canh chua có nhiều nước, được chế biến đơn giản và có tác dụng làm mát như: canh cua, hến, thịt nạc nấu chua… rất thích hợp cho mùa hè. Ngoài ra còn có rất nhiều các món canh bổ dưỡng, có tác dụng mát phổi như: đậu phụ nấu cùng thịt nạc hoặc tôm khô xay nhuyễn… Khí hậu nóng, thức ăn mau bị ôi thiu, ăn uống phải đảm bảo vệ sinh để tránh những bệnh lây qua đường tiêu hóa.

Buổi tối trước khi ngủ, tránh ăn nhiều thực phẩm thịt, rau vì chúng làm khó ngủ. Uống nhiều nước sẽ làm bàng quang bị căng đầy, phải thường xuyên thức giấc đi tiểu. Tránh uống cà phê và thức uống có gas hoặc hút thuốc lá. Có thể uống trà tim sen để giúp làm mát cơ thể, dễ ngủ.

Tự làm một số đồ ăn, thức uống trị nóng

- Nước ép bí đao: bí đao 500g, gọt vỏ, bỏ ruột, rửa thật sạch, thái miếng, ép lấy nước, cho thêm chút muối, uống 2 - 3 lần trong ngày, có tác dụng chống cảm nắng, mụn nhọt, rôm sảy.

- Nước a-ti-sô: mua a-ti-sô thành phẩm hoặc tươi về nấu lấy nước uống như trà. Bông a-ti-sô nấu chín có tác dụng bổ gan, lọc máu, bổ tim, chống độc, lợi tiểu.

- Nước vối: lá vối khô rửa sạch cho vào ấm, cho nước lạnh vào đun đến sôi rồi uống nóng hoặc uống lạnh. Nước vối giải khát, giải nhiệt, có tác dụng lợi tiểu và mát.

- Nước mía: dân gian thường dùng dưới dạng ăn sống, ép hoặc sắc lấy nước uống. Nước mía phòng các chứng bệnh viêm nhiệt, miệng khô họng khát, sốt cao mất nước...

- Thịt bò nấu rau cải: thịt bò 200g, rau cải 400g. Thịt bò thái mỏng; rau cải cắt khúc; gừng gọt vỏ, cắt thành miếng, đâm nhuyễn rồi ướp với thịt bò. Cho những thứ trên vào nồi, thêm 2 lít nước, tí muối vừa đủ. Nấu với lửa mạnh trong khoảng 1 giờ, lấy nước dùng lúc còn ấm. Công dụng giải cảm mạo phong hàn, trị đau đầu, đau nhức xương khớp...

- Cháo bạc hà: bạc hà tươi 1kg, gạo tẻ 150g. Bạc hà rửa sạch, chặt khúc. Gạo tẻ vo sạch. Cho bạc hà vào nồi cùng 1 lít nước, nấu sôi trong 1 giờ, lọc lấy nước, bỏ bã, cho nước lại vào nồi, đổ gạo tẻ vào nấu đến chín như cháo lỏng. Món này trị chứng da nóng ra nhiều mồ hôi, đau đầu, bụng chướng...

- Đậu xanh nấu bạc hà, kim ngân hoa: đậu xanh 30g, bạc hà tươi 10g, kim ngân hoa 100g, lá tre 10g. Cho bạc hà, kim ngân hoa, lá tre vào nồi cùng 2 lít nước, nấu độ 1 giờ, lọc lấy nước, bỏ xác. Cho đậu xanh cùng nước trên và một ít gạo vào nồi nấu chín, rồi cho vào lượng đường cát vừa đủ để dùng. Món này trị chứng toàn thân đau mỏi, khát nước...

BS. THANH HÀ

Bài 4. Những món cháo giải nhiệt trong ngày hè

Mùa hè, thời tiết nóng bức, cơ thể dễ mất nước qua đường mồ hôi để thải nhiệt. Mặt khác, thử và nhiệt dễ tích lại trong cơ thể làm phát sinh các chứng bệnh như mụn nhọt, đinh độc, rôm sẩy, lở ngứa, say nắng, say nóng, viêm đường tiết niệu, trĩ hạ... Trong khi đó, công năng hấp thu và bài tiết của đường tiêu hóa lại rất dễ bị suy giảm do chúng ta uống nhiều nước và dễ lạm dụng đồ sống lạnh. Bởi vậy, việc lựa chọn, chế biến và sử dụng những đồ ăn thức uống vừa dễ ăn, dễ tiêu, cung cấp đủ nước và các chất dinh dưỡng lại vừa có tác dụng thanh nhiệt giải thử, thải độc tiêu viêm là hết sức cần thiết.

Trong dinh dưỡng học cổ truyền, có một loại đồ ăn đáp ứng đầy đủ các yêu cầu trên, đó là cháo thanh nhiệt giải thử. Thành phần cơ bản của loại cháo này là gạo và các vị thuốc có công dụng thanh nhiệt giải thử, thanh nhiệt lương huyết hoặc thanh nhiệt giải độc. Trong dân gian, chúng ta đã từng biết những loại cháo như cháo đậu xanh, cháo đậu đen, cháo đậu đỏ, cháo trai, cháo hến... nhưng còn rất nhiều loại khác mà nhiều người chưa biết đến. Dưới đây, xin được giới thiệu một vài ví dụ điển hình.

Cháo rau muống: Rau muống 150g, thịt lợn nạc 50g, mã thầy 50g, gạo tẻ 100g, dầu ăn và gia vị vừa đủ. Rau muống rửa sạch, thái vụn; thịt lợn xay hoặc băm nhỏ; mã thầy bỏ vỏ rửa sạch. Đem gạo vo sạch rồi cho vào nồi đun với 1.000ml nước, khi hạt gạo nở tung ra như hoa thì cho rau muống, thịt lợn và mã thầy vào ninh thật nhừ thành cháo. Khi được cho thêm dầu ăn và gia vị vừa đủ, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, lợi niệu, mát huyết.

Cháo mướp đắng: Mướp đắng 100g, đường phèn 50g, gạo tẻ 100g, gia vị vừa đủ. Mướp đắng bỏ ruột, rửa sạch, thái thành miếng nhỏ rồi đem ninh với gạo tẻ thành cháo, khi được cho thêm đường phèn và chừng 3g muối tinh, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải thử, tiêu độc và làm sáng mắt, dùng thích hợp cho chứng phiền khát, đái tháo đường, cảm nắng phát sốt, kiết lỵ, đau mắt đỏ, mụn nhọt, rôm sẩy...

Cháo đậu xanh hà diệp: Đậu xanh 30g, hà diệp tươi (lá sen) 1/4 cái, gạo tẻ 100g. Đậu xanh loại bỏ tạp chất, rửa sạch, cho vào nồi nấu nước. Khi chín, cho gạo tẻ đã vo sạch và lá sen vào ninh nhừ thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, tiêu thử, bồi bổ sức khỏe, phòng chống béo phì, dùng rất tốt trong những ngày nóng bức, cơ thể mệt mỏi, đầu nặng, mắt hoa, trong ngực chộn rộn khó chịu...

Cháo lê ý dĩ: Lê 500g, ý dĩ 100g, đường phèn 100g. Lê gọt vỏ bỏ hạt, cắt thành quân cờ; ý dĩ đãi sạch, ngâm nước trong 30 phút, vớt ra để ráo nước. Cho cả 3 thứ vào ninh với 1.000ml nước thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt trừ phiền, thanh tâm nhuận phổi, giải khát trừ đàm, bồi bổ sức khỏe, dùng đặc biệt tốt cho những người mắc các chứng bệnh hô hấp mạn tính trong những ngày hè nóng bức.

Cháo nước mía: Gạo tẻ 100g, nước mía 200g. Gạo đãi sạch, cho vào nồi ninh thành cháo loãng, sau đó cho nước mía vào, đun sôi vài dạo là được, chia ăn vài ba lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt trừ phiền, giải khát nhuận táo, bồi bổ cơ thể, dùng rất tốt cho những người mắc các chứng bệnh hô hấp mạn tính, táo bón, viêm lưỡi miệng, mụn nhọt, phiền nhiệt môi khô miệng khát...

Cháo la hán: Quả la hán 50g, thịt lợn nạc 50g, gạo tẻ 100g, dầu ăn, gia vị vừa đủ. Quả la hán cắt thành miếng mỏng, gạo tẻ đãi sạch, thịt lợn băm nhỏ, tất cả cho vào nồi ninh với 1.000ml nước thành cháo, chế đủ gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải thử, giải khát tiêu đờm, lợi hầu nhuận tràng.

Cháo đạm trúc diệp đậu đỏ: Đạm trúc diệp 100g, đậu đỏ 50g, gạo nếp 100g. Đạm trúc diệp rửa sạch, cắt nhỏ, đậu đỏ và gạo nếp đãi sạch, ngâm trương trong vài giờ, sau đó cho vào nồi nấu với 1.000ml nước, khi hạt gạo sắp nở cho đạm trúc diệp vào nấu nhừ là được, chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, lợi thủy giải độc, lương huyết, dùng rất tốt cho những người bị viêm nhiễm đường tiết niệu, sỏi thận, kiết lỵ ra máu, viêm gan, tăng huyết áp, đái ra máu, mụn nhọt, lở ngứa, phù thũng do thận, do suy dinh dưỡng, xơ gan... trong những ngày hè nóng bức.

Cháo cúc hoa: Cúc hoa 15g, gạo tẻ 100g. Cúc hoa thu hoạch vào mùa thu sương giáng, bỏ cuống, sấy hoặc phơi khô, tán thành bột; gạo tẻ đãi sạch, cho vào nồi nấu với 1.000ml nước thành cháo loãng, khi được cho bột cúc hoa vào đun sôi vài dạo là được, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: tán phong thanh nhiệt, thanh can hỏa, giảm huyết áp, làm nhẹ đầu, sáng mắt, dùng đặc biệt tốt cho những người bị tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, bị bệnh lý mạch vành, viêm gan, đau mắt đỏ, hay đau đầu chóng mặt, hoa mắt... trong những ngày thời tiết nóng bức.

Cháo dưa hấu: Dưa hấu 1.000g, cát cánh 25g, đường phèn 100g, gạo tẻ 100g. Dưa hấu bỏ hạt, thái miếng nhỏ; cát cánh cắt thành miếng nhỏ như hạt gạo; gạo tẻ đãi sạch, ngâm nước cho trương lên. Tất cả cho vào nồi ninh nhừ thành cháo loãng, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, giải khát trừ phiền, lợi tiểu, dùng làm đồ giải khát, chữa chứng phát sốt, phiền muộn, bức bối, tiểu tiện vàng, lở ngứa, rôm sẩy... do thời tiết quá nóng bức.

Cháo đậu xanh ngân hoa: Đậu xanh 50g, kim ngân hoa 50g, cam thảo 10g, gạo tẻ 100g. Đậu xanh ngâm nước nửa ngày, kim ngân hoa và cam thảo sắc kỹ rồi bỏ bã lấy nước ninh với gạo và đậu xanh thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày, có thể cho thêm một chút đường phèn. Công dụng: thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm giải thử, dùng thích hợp cho những người hay bị mụn nhọt, lở ngứa, viêm loét, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ... trong những ngày hè nóng bưc.

ThS. Hoàng Khánh Toàn